IBAITAP: Ca dao, dân ca về tình cảm gia đình là gì? Có những ca dao, dân ca nào về chủ đề này? Hãy cùng ibaitap đến với bài học hôm nay để biết thêm về ca dao, dân ca nhé!

Câu 1: Lời của từng bài ca dao là lời của ai, nói với ai? Tại sao em khẳng định như vậy? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

– Bài 1: Lời của bài ca dao là lời của mẹ ru con và là lời nói của mẹ với con. Em khẳng điều đó vì có tiếng gọi “con ơi”

– Bài 2: Lời của bài ca dao là lời của người con gái lấy chồng xa quê và là lời nói với mẹ và quê mẹ. Em khẳng điều đó vì đối tượng mà lời ca dao hướng tới “Trông về quê mẹ”. Trong các bài ca dao, dân ca, không gian “Ngõ sau”, “Bên sông” thường gắn liền với tâm trạng của người phụ nữ.

– Bài 3: Lời của bài ca dao là lời của con cháu nói với ông bà (nói với người thân). Em khẳng điều đó vì đối tượng của nỗi nhớ là “ông bà” và hình ảnh “Nuột lạt mái nhà” là hình ảnh gợi nhớ người thân gia đình trong ca dao, dân ca. 

– Bài 4: Lời của bài ca dao là lời của những người lớn trong gia đình với những người nhỏ hay lời nói của anh em tâm sự với nhau. Em khẳng điều đó vì câu hát là lời căn dặn và cũng là lời tâm sự.

Câu 2: Tình cảm mà bài 1 muốn diễn tả là tình cảm gì? Hãy chỉ ra cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca dao này. Tìm những câu ca dao cũng nói đến công cha nghĩa mẹ tương tự như bài 1. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

– Nội dung tình cảm mà bài 1 muốn nói đến là công lao trời biển của cha đối với con cái và bổn phận, trách nhiệm của con cái đối với công lao to lớn ấy.

– Cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca dao này là: Phép so sánh, đối xứng, thể lục bát dân gian và âm điệu sâu lắng đi vào lòng người.

– Những câu ca dao cũng nói đến công cha, nghĩa mẹ:

“Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”

*

 “Công cha nghĩa mẹ cao dày

Cưu mang trứng nước những ngày còn thơ

Nuôi con khó nhọc đến giờ

Trưởng thành con phải biết thờ hai thân

Thức khuya dậy sớm chuyên cần

Quạt nồng ấp lạnh giữ phần đạo con”

*

“Ơn cha nặng lắm ai ơi

Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang”

*

“Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ”

Câu 3: Bài 2 là tâm trạng người phụ nữ lấy chồng xa quê. Hãy nói rõ tâm trạng đó qua việc phân tích các hình ảnh thời gian, không gian, hành động và nỗi niềm của nhân vật. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

– Bài 2 là tâm trạng người phụ nữ lấy chồng xa quê, các tâm trạng đó được thể hiện qua các hình ảnh:

• Thời gian vào “chiều chiều”. Trong ca dao, dân ca buổi chiều luôn là lúc dễ gợi buồn và gây nhớ mà ở đây lại là người con gái “lấy chồng xa xứ” cho nên nỗi nhớ cha mẹ, nỗi nhớ anh em và nỗi thèm khát được đoàn tụ cùng gia đình càng thêm khắc khoải.
• Không gian “Ngõ sau” đây thường là nơi ít người lui tới và nhất lại  là vào buổi chiều, nơi ấy lại càng vắng lặng. Người con gái về nhà chồng, khi đứng ở “ngõ sau” thường là đứng thui thủi một mình che dấu những nỗi niềm riêng và có khi đó lại là những giọt nước mắt buồn tủi, bơ vơ.
• Hành động: trong ca dao,dân ca khi nhân vật trữ tình “ra đứng” ở một không gian nhất định nào đó thì đó chính là lúc nhân vật có tâm sự buồn không biết tâm sự cùng ai và nỗi niềm dâng lên. Người con gái ấy “trông về quê mẹ” với bao nỗi lo lắng cha mẹ già yếu sớm hôm không có ai đỡ đần. Đó cũng có thể là nỗi tiếc nuối về thời con gái đã qua và nỗi đau về thân phận làm dâu nhà chồng.

Câu 4: Bài 3 diễn tả nỗi nhớ và sự kính yêu đối với ông bà. Tình cảm đó được diễn tả như thế nào? Cái hay của cách diễn tả đó. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

– Bài 3 diễn tả về nỗi nhớ và sự kính yêu đối với ông bà. Tình cảm đó được diễn tả bằng phương pháp so sánh” bao nhiêu.. bấy nhiêu” đây là một kiểu so sánh thường gặp trong ca dao, dân gian.

– Cái hay của cách diễn đạt đó là:

• Trong tâm trí của người Việt Nam, bất kể cái gì được kính trọng thường được đặt ở trên. Vì vậy, nhóm từ “ngó lên” trong bài ngoài tác dụng đề cập đến đối tượng so sánh nó còn thể hiện sự kính trọng của con cháu đối với ông bà.
• Hình ảnh “Nuột lạt mái nhà” gợi lên cho ta sự nối kết bền chặt của sự vật, đó như sự đoàn kết gắn bó của những người cùng huyết thống, cùng một ông bà sinh ra. Đồng thời hình ảnh mỗi một “nuột lạt” là mỗi một công lao khó nhọc mà ông bà đã cần cù và chắt chiu để gây nên dựng gia đình cho con cháu.
• Số nuột lạt của mái nhà là khó có thể đếm xuể, cũng như công lao của ông bà không thể kể hết. Cách so sánh “Bao nhiêu nuột lạt nhớ ông bà bấy nhiêu” đã biến cái công ơn của ông bà vốn trừu tượng trở nên cụ thể hơn.
• Nỗi nhớ cùng công ơn của ông bà lại được diễn đạt bằng hình thức lục bát ngọt ngào, làm cho nỗi nhớ càng da diết và công ơn càng sâu đậm.

Câu 5: Trong bài 4, tình cảm anh em thân thương được diễn tả như thế nào? Bài ca dao này nhắc nhở chúng ta điều gì? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

Trong bài 4, tình cảm anh em thân thương được diễn tả như sau:

• Sử dụng cặp từ “cùng chung- cùng thân” nhấn mạnh về mối quan hệ ruột thịt, khăng khít, như muôn nối lên anh em tuy hai là một.                       
• Lời khuyên được so sánh “như thể tay chân”. Tay và chân đều là những bộ phận trên cơ thể. Cách ví von này cho thấy sự gắn bó của anh em không thể tách rời. Bài ca dao như nhắc nhở chúng ta anh em ruột thịt phải biết yêu thương giúp đỡ lẫn nhau.

Câu 6: Những biện pháp nghệ thuật nào được cả bốn bài ca dao sử dụng? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết:

Những biện pháp nghệ thuật mà cả bốn bài ca dao đều sử dụng là:

• Thể thơ lục bát.
• Những hình ảnh thân thuộc để diễn đạt tình cảm và trong đó thường sử dụng biện pháp so sánh.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao là tình cảm gì? Em có nhận xét gì về những tình cảm đó? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36)

Lời giải chi tiết: 

Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao đó là tình cảm gia đình. Những tình cảm ấy thường rất kín đáo, sâu lắng và chân thành tiêu biểu cho tâm tình của những người lao động trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của họ.

Câu 2: Ngoài những bài ca dao được học và đọc thêm trong SGK, em hãy tìm đọc và chép lại một số bài ca dao khác có nội dung tương tự. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 36 )

Lời giải chi tiết: 

Một số bài ca dao có nội dung tương tự:

Ơn cha nặng lắm ai ơi!

Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang.

*

Con có cha như nhà có nóc,

Con không cha như nòng nọc đứt đuôi.

*

Ba đồng một khía cá buôi

Cũng mua cho được để nuôi mẹ già

*

Con người có cố có ông

Như cây có cội, như sông có nguồn.

*

Chiều chiều ngó ngược, ngó xuôi

Ngó không thấy mẹ, bùi ngùi nhớ thương.

*

Khôn ngoan đối đáp người ngoài,

Gà cùng một mẹ chứ hoài đá nhau