IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Bài học đường đời đầu tiên” hôm nay để hiểu được nội dung, ý nghĩa của bài học đường đời đầu tiên đối với Dế Mèn và những đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả, kể chuyện và sử dụng từ ngữ.

I. CHUẨN BỊ

Câu 1: Truyện kể về sự việc gì? Đâu là những sự việc chính? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

Truyện kể về bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn, các sự việc chính là:

• Ngoại hình khỏe mạnh cường tráng của Dế Mèn.
• Sự khinh bỉ của Dế Mèn với Dế Choắt.
• Cái chết của Dế Choắt.
• Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.

Câu 2: Nhân vật trong truyện là những loài vật nào? Ai là nhân vật chính? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

– Nhân vật trong truyện là những loài vật như: Dế Mèn, Dế Choắt, chị Cốc.

– Nhân vật chính của truyện là: Dế Mèn.

Câu 3: Hình dáng, tính nết của các con vật được thể hiện trong truyện vừa giống loài vật ấy, vừa giống con người ở chỗ nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

– Hình dáng được miêu tả vừa giống con vật lại vừa giống con người:

• Dế Mèn: một thanh niên cường tráng, đi bách bộ, đầu to ra thành từng tảng, dáng đứng oai vệ và mỗi bước đi làm điệu dún dẩy, kiểu cách con nhà ra võ. 
• Dế Choắt: gầy gò, dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện, lưng, mạng sườn và mặt mũi thì ngẩn ngơ.

– Tính cách được thể hiện trong truyện là: 

• Dế Mèn: bướng, hung hăng, hống hách và trịch thượng.
• Dế Choắt: yếu ớt và hiền lành.
• Chị Cốc: đanh đá và nóng nảy.

Câu 4: Truyện muốn nhắn gửi đến người đọc bài học gì? Bài học ấy có ý nghĩa với em không? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

Truyện muốn nhắn gửi đến người đọc rằng ở đời không nên hung hăng, bậy bạ và ích kỉ để mang lại tai họa đến cho người khác và cho cả chính mình, bài học này rất có ý nghĩa đối với em.

Câu 5: Đọc trước văn bản Bài học đường đời đầu tiên, tìm hiểu thêm về tác giả Tô Hoài và tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

– Tác giả Tô Hoài:

• Tô Hoài (1920 – 2014) tên khai sinh là Nguyễn Sen. Ông được sinh ra tại Hà Nội. 
• Ông đã phải làm rất nhiều công việc ở tuổi thanh niên để kiếm sống như dạy trẻ, bán hàng nhưng cũng có những lúc ông thất nghiệp. 
• Tô Hoài đã được nhận rất nhiều giải thưởng danh giá trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình. 
• Tô Hoài có hàng trăm đầu sách viết về nhiều thể loại và đặc biệt là sách viết cho thiếu nhi. 

– Tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí được in lần đầu tiên vào năm 1941, đây là tác phẩm nổi tiếng và đặc sắc nhất của Tô Hoài viết về loài vật và dành cho thiếu nhi.

Câu 6: Em đã từng chơi với một chú dế bao giờ chưa? Em biết gì về loài động vật này? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 4)

Lời giải chi tiết:

– Mỗi khi hè về em thường chơi chọi dế cùng với các bạn trong xóm.

– Về dế:

• Dế được con người lựa chọn dùng để nuôi hoặc đá nhau như cá chọi, gà chọi, mang lại tính giải trí.
• Dế có rất nhiều loài phổ biến nhất là dế than và một số loài khác như: dế dũi, dế lửa, dế mèn và dế cơm.
• Ở một số nhà hàng dế là một món ăn thơm ngon và bồi bổ. Hiện nay ta có thể đến một số trại dế để mua dế, thức ăn dành cho dế là vài đám cỏ đơn giản nên chúng được nuôi rất nhiều.

II. CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Hãy chú ý các chi tiết miêu tả Dế Mèn. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 5)

Lời giải chi tiết:

– Ngoại hình của Dế Mèn:

• Đôi càng: mẫm bóng.
• Vuốt: cứng và nhọn hoắt.
• Đôi cánh: áo dài chấm đuôi.
• Đầu: to ra và nổi lên từng tảng.
• Hai cái răng: đen nhánh và nhai ngoàm ngoạp.
• Sợi râu: dài và cong vút. 

– Hành động của Dế Mèn:

• Đi đứng oai vệ, làm điệu nhún chân và rung đùi.
• Quát mấy chị cào cào và đá ghẹo anh gọng vó.
• Co cẳng đạp phanh phách vào các ngọn cỏ, tỏ vẻ dáng điệu con nhà võ.
• Nhai ngoàm ngoạm và trịnh trọng vuốt râu. 

Câu 2: Qua lời kể của Dế Mèn, em hãy hình dung như thế nào về Dế Choắt? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 6)

Lời giải chi tiết:

– Qua lời kể của Dế Mèn, em hình dung ra Dế Choắt:

• Trạc tuổi với Dế Mèn.
• Tính cách hiền lành, thật thà, yếu đuối và nhút nhát.
• Người gầy gò, cánh thì ngắn cũn, càng bè bè và râu cụt.

⇒ Dế Choắt xấu xí, yếu đuối và nhút nhát, trái ngược hoàn toàn với Dế Mèn.

Câu 3: Hình ảnh Dế Mèn và Dế Choắt mà em hình dung ở phần 3 có điểm tương đồng nào với Dế Mèn và Dế Choắt trong bức tranh bên dưới? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 7)

Lời giải chi tiết:

– Bức tranh là hình ảnh trịch thượng của Dế Mèn.

– Hình ảnh của Dế Mèn và Dế Choắt mà em hình dung ở phần 3 có điểm tương đồng là ngoại hình cùng tính cách hống hách bắt nạt của Dế Mèn và sự yếu thế của Dế Choắt khi nhìn bức tranh.

Câu 4: Dế Mèn đã “nghịch ranh” như thế nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 8)

Lời giải chi tiết:

Dế Mèn đã “nghịch ranh” đi trêu đùa chị Cốc sau đó bỏ chạy mà không quan tâm tới chuyện sẽ diễn ra sau đó.

Câu 5: Tai họa mà Dế Mèn kể ở đây là gì? Xảy ra với ai? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 9)

Lời giải chi tiết:

Tai hoạ mà Dế Mèn kể ở đây xảy ra với Dế Choắt, tai hoạ đó là bày trò trêu chị Cốc dẫn đến cái chết thương tâm cho Dế Choắt.

Câu 6: Em hãy tưởng tượng nét mặt Dế Mèn lúc này. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 9)

Lời giải chi tiết:

Nét mặt của Dế Mèn lúc này đầy ăn năn và dằn vặt, hai hàng nước mắt chảy dài lặng lẽ. Dế Mèn cúi gằm mặt tạ tội với Dế Choắt và ân hận vì những gì đã xảy ra. 

Câu 7: Tranh minh họa nhân vật nào và về sự việc gì trong truyện? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

Bức tranh minh hoạ về Dế Mèn đang đứng ăn năn hối hận về sự việc đáng tiếc vừa xảy ra, khiến Choắt chết oan uổng trước mộ của Dế Choắt. 

III. CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Câu chuyện trên được kể bằng lời của nhân vật nào? Hãy chỉ ra các nhân vật tham gia vào câu chuyện. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

– Chuyện được kể bằng lời của Dế Mèn. Các nhân vật tham gia vào câu chuyện là: Dế Mèn, Dế Choắt và chị Cốc.

Câu 2: Dế Mèn đã ân hận về việc gì? Hãy tóm tắt sự việc đó trong khoảng 3 dòng. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

– Dế Mèn đã ân hận về việc trêu chị Cốc để rồi gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.

– Tóm tắt lại sự việc như sau: Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ nhưng do tính tình hung hăng nên đã bày trò trêu chị Cốc để rồi dẫn đến cái chết thương tâm của Dế Choắt. Từ đó Dế Mèn đã hối hận và rút ra được bài học đường đời đầu tiên.

Câu 3: Dế Mèn đã có sự thay đổi về thái độ và tâm trạng như thế nào sau sự việc trêu chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt? Vì sao có sự thay đổi ấy? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

– Sau khi trêu chị Cốc, Dế Mèn lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ và cảm thấy hành động của mình thật thú vị.

– Thái độ và tâm trạng Dế Mèn thay đổi khi biết hành động ấy dẫn đến cái chết của Dế Choắt là: sợ hãi, hoảng hốt, ân hận và nhận thấy hành động vừa rồi của mình thật ngu si.

⇒ Có sự thay đổi ấy là do Dế Mèn đã nhận ra được hậu quả khôn lường do sai lầm của bản thân mà gây nên cái chết thương tâm cho Dế Choắt.

Câu 4: Từ các chi tiết “tự hoạ” về bản thân và lời lẽ, cách xưng hô, điệu bộ, giọng điệu, thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt, chị Cốc, em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

Tính cách của nhân vật Dế Mèn:

• Một chú dế tự tin, yêu đời, có lối sống khoa học và một cơ thể khỏe mạnh. Chú luôn tự hào về bản thân mình và luôn hãnh diện với bà con hàng xóm vì ngoại hình cùng sức mạnh của mình.
• Tự cao, tự đắc, kiêu căng, xốc nổi và coi thường người khác. Nó được thể hiện qua cách gọi Dế Choắt là chú mày cùng tình huống trêu ghẹo chị Cốc.

Câu 5: Ở cuối đoạn trích, sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đã “đứng lặng giờ lâu” và “nghĩ về bài học đường đời đầu tiên”. Theo em, đó là bài học gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

Theo em bài học mà Dế Mèn học được đó là bài học sống ở đời phải biết khiêm nhường, luôn quan tâm giúp đỡ những người xung quanh, khi mắc lỗi phải biết hối cải và sửa chữa lại những lỗi lầm đó.

Câu 6: Nhà văn Tô Hoài từng chia sẻ: “Nhân vật trong truyện đồng thoại được nhân cách hoá trên cơ sở đảm bảo không thoát ly sinh hoạt có thật của loài vật.”. Dựa vào những điều em biết về loài dế, hãy chỉ ra những điểm “có thật” như thế trong văn bản, đồng thời, phát hiện những chỉ tiết đã được nhà văn “nhân cách hoá”. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 10)

Lời giải chi tiết:

– Những điểm “có thật” của loài dế được Tô Hoài miêu tả là:

• Có đôi càng mẫm bóng.
• Những cái vuốt ở chân và ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt.
• Người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, soi gương được, rất ưa nhìn.
• Đầu to ra và nổi lên từng tảng rất bướng.
• Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp.

– Những chi tiết có thật ấy được Tô Hoài  khéo léo nhân hóa và gắn nó với những hành động, cử chỉ cũng như tính cách của con người:

• Tên nhân vật được viết hoa và nhân hóa con vật như một con người.
• Dế Mèn xưng tôi và có những hành động như con người: ăn uống điều độ, siêng tập thể dục, trịnh trọng, khoan thai, đi đứng oai vệ và cà khịa với tất cả bà con lối xóm
• Có tình cách như con người: hống hách, kiêu căng, ngạo mạn.