Lep Tônxtôi sinh ngày 28 tháng 8 năm 1828 , tại điền trang Iaxnaia Pôliana.
Mẹ của nhà văn là Maria Vônkônxki rất giàu có, mất khi Lep Tônxtôi chỉ mới được 23 tháng tuổi.
Cha của Lep Tônxtôi, ông Nicôlai Ilich Tônxtôi cũng mất khi Lep Tônxtôi lên chín tuổi. Vì thế Lep Tônxtôi sớm mồ côi, phải sống với người cô họ Tachiana, người yêu cũ của cha Tônxtôi, người hy sinh cả đời cho gia đình Tônxtôi.
Cũng như nhiều thiếu niên quý tộc khác, thuở nhỏ Lep Tônxtôi học tại nhà với các gia sư cho đến năm 16 tuổi. Lep Tônxtôi tự học rất nhiều. Ông không chỉ đọc các tác phẩm của Hôme, Gớt, Puskin, Lecmôntôp.. .mà còn đọc cả những công trình nghiên cứu triết học.
Năm 16 tuổi Lep Tônxtôi thi vào khoa triết trường đại học tổng hợp Cadan nhưng trượt. Ông phải thi chuyển tiếp lần nữa và được nhận vào học ở ban ngôn ngữ phương Ðông.
Lep Tônxtôi không thích công việc học tập ở trường đại học và luôn bị trượt môn Sử. Năm 1845, ông chuyển sang học khoa Luật nhưng chỉ hai năm sau, khi ông 19 tuổi, ông đã bỏ học về quê. Lep Tônxtôi kể lại: Tôi về quê, đọc Môngtexkiơ, việc đọc sách ấy đã mở ra cho tôi thấy chân trời vô tận, tôi bắt đầu đọc Ruxô và bỏ trường đại học, chính vì tôi muốn học .
Trở về Iaxnaia Pôliana, Lep Tônxtôi co ï330 nông nô. Ông thấy mình phải có trách nhiệm với họ. Ông tiến hành một số cải cách: mua máy đập lúa để giảm công sức nông nô, nâng mức sống của bần nông, giúp trung nông dựa vào phú nông để phát triển kinh tế. Nhưng mọi dự định của Lep Tônxtôi đều không thực hiện được. Nông dân tỏ thái độ không tin cậy đối với địa chủ.
Lep Tônxtôi tiếp tục trăn trở tìm đường. Ông không ở yên tại Iaxnaia Pôliana. Có lúc ông định đi Xibia rồi lại thôi; có lúc ông lại đi Matxcơva sống cuộc sống buông thả vài tháng; rồi đi Pêtecbua trả thi tốt nghiệp; có lúc định gia nhập quân khinh kỵ; có lúc định nhận thầu một trạm bưu điện.
Lep Tônxtôi bắt đầu ghi nhật ký từ năm 1847. Ông xem nhật ký như là nơi để phân tích và đấu tranh với chính bản thân mình. Ðó chính là trường học, nơi hình thành phong cách, tích tụ kinh nghiệm văn chương chuẩn bị cho các sáng tác sau này.
Những trang nhật ký đã mở đường cho phác thảo văn học đầu tiên của Lep Tônxtôi. Năm 1851 phác thảo Câu chuyện ngày hôm qua ra đưòi đánh dấu một bước tiến quan trọng trên con đường văn nghiệp của ông. Tác phẩm này được Victơ Sclôpxki đánh giá là tác phẩm mở đầu cho thủ pháp dòng ý thức trong văn học, có ảnh hưởng lớn đến văn học phương Tây thế kỷ XX.
Năm 1852, Lep Tônxtôi gia nhập quân đội và tham gia chiến đấu ở vùng núi Capcaz. Sau đó ông được điều đến thành phố Xêvaxtôpôn. Chính tại đây Lep Tônxtôi đã thấy được tinh thần chiến đấu dũng cảm của người lính Nga bình thường, đồng thời ông cũng thấy được bọn sĩ quan bất tài bạo ngược và hám danh, sự bất lực của nước Nga chuyên chế trong chiến tranh Crưm.
Năm 1854, truyện ngắn Xêvaxtôpôn tháng chạp ra đời. Trong tác phẩm, cuộc sống trong thành phố được miêu tả dường như bình thường trên nền của một hoàn cảnh bất thường. Thành phố Xêvaxtôpôn dường như toát lên một sức mạnh tinh thần kỳ diệu- sức mạnh của tình yêu tổ quốc. Tuôcghênhep đã khen Thật là tuyệt. Ðọc bài đó tôi đã khóc, còn Nga hoàng thì rất thích thú và ra lệnh dịch ngay ra tiếng Pháp để đăng trên nhật báo Phương Bắc.
Năm 1855, truyện ngắn Xêvaxôpôn tháng năm tiếp tục ra đời. Trong tác phẩm này, với giọng văn bình tĩnh trang trọng Lep Tônxtôi đã chỉ ra những nỗi đau của chiến tranh và phán xét chính quyền chuyên chế. Lep Tônxtôi không đưa ra những nhận xét riêng của mình mà khách quan ghi chép những cảm xúc, ngôn ngữ có khi trái ngược nahu của mỗi giới từ dân chíng đến nhà cầm quyền, từ hạ cấp đến thượng cấp, vì vậy mà truyện rất linh động xác thực.
Cũng vào năm 1855, tryện Xêvaxtôpôn tháng tám ra đời. Nó đưọc xem như là khúc ca về Xêvaxtôpôn thất thủ, là tang khúc dành cho những anh hùng bình dị trực tiếp chiến đấu và hy sinh, đồng thời cũng là đối khúc với thể chế đã trở thành nguyên nhân của thất bại trong chiến tranh.
Với truyện Xêvaxtôpôn, Lep Tônxtôi lần đầu tiên kết hợp được tính tâm lý với tính sử thi trong sáng tác của mình. Ðó là những bước chuẩn bị tích cực cho sự ra đời của tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình .
Cuối năm 1855, Lep Tônxtôi rời Xêvaxtôpôn về Pêtecbua, rồi về Iaxnaia Pôliana. Cuối những năm 50 Lep Tônxtôi viết Buổi sáng của một địa chủ, Thời thanh niên, Hạnh phúc gia đình, Ba cái chết.
Năm 1857, Lep Tônxtôi ra nước ngoài, đến Pháp, Anh, Thụy Sĩ, Ý, Ðức.
Thế giới tư bản phát triển ở phương Tây làm Lep Tônxtôi đau lòng bởi những mâu thuẫn xã hội gay gắt, truyện ngắn Luyxernơ ra đời trong thời gian này đã thể hiện độ chính của quan điểm Tônxtôi về lịch sử. Quan điểm này thực chất không phải là biện chứng triệt để nhưng nó làm nên cảm hứng nhân đạo tràn ngập trong các sáng tác của ông.
Sau cuộc cải cách nông nô 1861, Lep Tônxtôi quay trở lại nước Nga và nhận chức thẩm phán hòa giải. Ông cố gắng bênh vực quyền lợi nông dân, nhưng điều đó lại đụng chạm đến quyền lợi của tầng lớp quý tộc. Kết quả ông không được sự ủng hộ từ hai phía. Ông chán nản, ông quyết định lấy vợ và quay lại sáng tác văn chương.
Ðầu năm 1863, truyện Dân Côdắc được đăng báo. Trong tác phẩm Lep Tônxtôi đã sử dụng nhiều hồi ký ở Capcaz. Tác phẩm giống như tự truyện: Một thanh niên quý tộc, chán cuộc sống nhàn tản, đến miền Capcaz sống với những người Côdắc chất phác rồi yêu một thiếu nữ Côdắc. ..
Một số người, trong đó có Tuôcghênhep, nhận định được giá trị tác phẩm và không tiếc lời ca ngợi. Tônxtôi cảm thấy hứng khởi. Ông muốn viết một tác phẩm lớn hơn về những người tháng Chạp.
Từ giữa những năm 50, Lep Tônxtôi nung nấu ý đồ viết một cuốn sách về con đường phát triển của nước Nga, về số phận và vai trò của nhân dân trong lịch sử, về mối quan hệ của những người quý tộc và nhân dân. Ông nghiên cứu lại những sự kiện lịch sử lớn nhất đàu thế kỷ XIX, lựa chọn xem sự kiện anò có thể thể hiện được tinh thần ấy. Trên cơ sở đó, tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình ra đời.
Ý đồ sáng tác Chiến tranh và hòa bình của Lep Tônxtôi trăn trở chuyển hóa từ những phác thảo Ba thời kỳ, Những người tháng chạp, Những gì kết thúc đều tốt, Năm 1805 rồi trở thành tiên đề cho quyển tiểu thuyết bất hủ.
Tháng 12 năm 1869, Lep Tônxtôi viết xong phần chung cuộc, ông bảo bạn thân là Fet Những cái tôi viết đây, không phải là tôi bịa ra đâu, tôi đã đau đớn rút từ trong ruột tôi ra đấy .
Sống sáu năm với các nhân vật trong truyện, khi hạ bút xuống, ông thấy bàng hoàng, lạc lõng, bơ vơ. Ông nghĩ rằng mình cần phải có một thời gian nghĩ ngơi và đọc sách.
Tháng 4 năm 1870, ý tưởng đầu tiên của Lep Tônxtôi về tiểu thuyết Anna Karênina ra đời. Trong nhật ký vợ của Lep Tônxtôi viết :hôm qua buổi tối anh ấy nói với tôi rằng anh ấy đang hình dung ra một mẫu người phụ nữ đã có chồng xuất thân từ xã hội thượng lưu mà lại đánh mất chính mình. Anh ấy nói rằng nhiệm vụ của anh ấy là miêu tả người phụ nữ này chỉ đáng thương mà không có lỗi . Tuy nhiên phải ba năm sau, Lep Tônxtôi mới quay trở lại thực hiện ý đồ nghệ thuật ấy.
Phác thảo đầu tiên của Anna Karênina được viết xong trong vòng 50 ngày năm 1873, bốn năm sau, năm 1877 Anna Krênina ra mắt bạn đọc.
Lep Tônxtôi xác định tư tưởng chủ yếu của Anna Karênina là tư tưởng gia đình. Và thông qua tư tưởng gia đình đó, ông muốn phản ánh bản chất xã hội.
Anna Karênina ra đời thể hiện những ý tưởng chủ quan lẫn khách quan của Lep Tônxtôi. Ðó là một sự đột phá cách tân táo bạo hình thức tiểu thuyết, đi sâu vào miêu tả tâm lý và kết hợp với triết lý. Tất cả những điều đó một lần nữa khẳng định tài năng và vị trí của Lep Tônxtôi trên văn đàn văn học Nga và thế giới.
Ana Karênina thể hiện không chỉ cái nhục của của Lep Tônxtôi đối với thực tại nước Nga đương thời, nó đồng thời là sự bộc lộ cao nhất những suy tư, dằn vặt và khát vọng của ông về một xã hội tốt đẹp. Tiểu thuyết Ana Karênina kết thúc bằng những câu hỏi không lời đáp vốn dằn vặt Lep Tônxtôi suốt đời: Con đường đến với nhân dân phải như rhế nào ? Phải thay đổi xã hội và gia đình ra sao?
Sau khi khi viết xong Ana Karênina, Lep Tônxtôi chuyển sang viết những tác phẩm chính luận: Nghiên cứu thần học giáo điều (1879-1880), Phúc âm giản yếu (1880-1881), Lời tự thú (1879-1882 ).
Năm 1881, Lep Tônxtôi chuyển về Matxcơva. Ở đây ông tiếp xúc trực tiếp với cuộc sống đô thị. Ông thấy rõ cuộc sống xa hoa lộng lẫy của giới quý tộc thủ đô và cuộc sống nghèo khổ của những con người dưới đáy xã hội. Mâu thuẫn trong con người ông ngày càng gay gắt. Trong Lời tự thú Lep Tônxtôi viết : Ý tưởng tự sát đến với tôi cũng tự nhiên như ý tưởng làm cho cuộc đời mình tốt hơn trước đây. Yï tưởng đó lôi cuốn tôi tới mức tôi buột phải thực hiện một số biện pháp với tôi để tránh tiến hành nó quá vội vã . Lep Tônxtôi ngày càng nổi loạn. Ông chống lại tất cả những gì từng là máu thịt của mình, ông chống lại Puskin, Tuôcghênhep, cả bản thân mình. Ông phủ nhận cả Chiến tranh và hòa bình và Anna Karênina.
Từ giữa những năm 80, Lep Tônxtôi thoát dần ra khỏi khủng hoảng tư tưởng và vươn đến những đỉnh cao mới trong nghệ thuật. Năm 1886, vở kịch Quyền lực của bóng tối ra đời, phản ánh bi kịch đồng tiền đang phá hủy mọi nền tảng đạo đức xã hội.
Cũng năm 1886, truyện vừa Cái chết của Ivan Ilich ra đời. Trong tác phẩm này Lep Tônxtôi đặt ra vấn đề ý nghĩa cuộc sống và cái chết. Nó được viết với một văn phong mới mẻ, giản dị và rạch ròi: Nhiều mối quan hệ dường như được đơn giản đi, phân rõ trắng đen.
Trong 10 năm, từ 1889 đến 1899, Lep Tônxtôi tập trung vào tiểu thuyết Phục sinh. Nhận xét về tác phẩm này, nhà thơ Blôc đánh giá nó là Lời di huấn của thế kỷ đang qua với thế kỷ mới.
Tác phẩm Phục sinh ra đời đã phá vỡ khuôn khổ tiểu thuyết truyền thống vốn dựa trên tình yêu và những vấn đề gia đình. Phục sinh được xây dựng như một tiểu thuyết xã hội phản ánh những vấn đề bức thiết của thời đại, nhân loại. Nó không chỉ là tòa án đối với cuộc sống của một hay một số người mà là tòa án đối với cả chế độ hiện hành, đồng thời là bài ca về sự phục sinh của con người.
Những năm đầu thế kỷ XX, Lep Tônxtôi vẫn tiếp tục viết không biết mệt mỏi. Những tác phẩm cuối đời của ông là: Ðừng giết, Và ánh sáng soi rọi trong bóng tối, Khatgi Murat, Sau lễ hội, Tôi không thể im lặng.. .
Lep Tônxtôi đạt đến đỉnh cao vinh quang, nhưng những mâu thuẫn trong lòng ông cũng không được giải quyết, bi kịch gia đình trở nên ngày một nặng nề.
Vào lúc 5 giờ sáng đêm 27 rạng 28 tháng 10 năm 1910, Lep Tônxtôi bỏ nhà ra đi cùng với người bác sĩ thân tín của mình là Ðusan Macôvixki. Dọc đường ông bị cảm nặng. Ngày 7 tháng 11 năm 1910, Lep Tônxtôi qua đời.
